Cloves

Clovas.

NUONG araw din iyon, Linggo, Noviembre 16, nagtungo ako sa kabayanan upang makita kung paano tumutubo ang clovas. Ang puno nito ay matayog (tall) at kasing kapal ng katawan ng tao. Ang mga sanga (branches) ay kalat nang malayo mula sa gitna, at nagiging patulis sa tuktok.

Kahawig ang dahon ng laurel (laurel leaf) at ang talukap ng puno (tree bark) ay kayumanggi ang kulay. Sa dulo ng mga sanga tumutubo ang clovas, 10 - 20 ang isang kumpol (bunch). Laging mas maraming clovas sa isang bahagi ng puno kaysa sa kabila, ayon sa bahagi ng taon. Puti ang clovas pag-usbong (sprout) at nagiging pula kapag hinog na at, pag pinatuyo, nagiging itim.

Inaani ito 2 ulit sa isang taon, minsan sa Navidad (Christmas, Pasko) at uli sa fiesta ni San Juan Bautista (feast of Saint John the Baptist) dahil maginhawa ang hangin sa 2 panahong iyon, lalo na kung Pasko. Kasing tapang ng clovas ang mga dahon, talukap at pati na ang kahoy ng puno nito, at kung hindi inani ang clovas pagkahinog, lumalaki ito at tumitigas nang todo, walang nagagamit kundi ang bunot na lamang. Kapag tag-init at kaunti lamang ang ulan, nakaka-ani ng

Pigafetta Ferdinand Magellan

FERDINAND MAGELLAN’S VOYAGE:   Ang Unang Pag-ikot sa Mondo

Ang Unang Español Na Dumayo Sa Pilipinas
Primo viaggio intorno al mondo
ni Antonio Pigafetta

300 - 400 bahar ng clovas sa bawat pulo ng Molucca. Sa mga bundok lamang tumutubo ang Puno ng clovas clovas. Kapag itinanim sa ibaba ng bundok, kahit malapit sa bundok, namamatay ang puno. Sa buong mondo (world), sa mga bundok ng 5 pulo ng Maluku lamang tumutubo ang mainam na clovas. May mga clovas na tumutubo sa malaking pulo ng Giailolo (Gilolo) at sa isa pang maliit na pulo na tinawag na Mare na nasa pagitan ng Tadore (Tidor) at Mutir (Motir) subalit hindi mainam ang clovas mula duon.

Nakita namin halos araw-araw, binabalot ng mga ulap ang mga bundok ng Molucca, kaya mainam ang mga clovas. Bawat tao duon ay may mga puno ng clovas na binabantayan nila kahit na hindi kailangang alagaan ang mga ito. Ang clovas ay tinawag duon na ghomode. Sa Saranghani,

kung saan namin dinukot ang 2 piloto, ang tawag sa clovas ay bonghalanan. At sa Malacca, ang tawag ay chianche.

( Hanggang ngayon walang tawag sa clovas na likas sa Maluku, kung saan ito tumutubo. Ang ghomode ay mula sa gaumedi (‘ubod,’ kernel), isang tawag sa clovas sa India. Tinawag din duon na lavang (‘labong,’ sprout), tulad ng tawag ng mga Judio nuong panahon ng Biblia. Ang bonghalanan o bonghalauan ay galing sa bonalawan (‘bunga ng halaman,’ fruit of the plant), tawag ng mga Telinga, ang mga Malay sa Saranggani, sa Mindanao, na nagkalakal ng clovas sa India.

Ang kiandi ng mga Visaya, tulad ng chianche o cangkek ng mga taga-Malacca, ay batay sa theng-hia (mabangong pako) at xiang ding (munting mabango), mga tawag ng Intsik na nagkalakal ng clovas nuon pang unang panahon, tulad ng mga taga-ancient Rome na nagbigay ng pangalang clavus (pako, nail) dahil sa hugis nito. Dito nagmula ang clou ng France, clavos ng Español at cloves ng English.

Tulad ng mga Pilipino, bihira gamitin sa pagkain ang kiandi ng mga taga-Maluku. Sa mga pang-himagas at matamis lamang paminsan-minsan, kaya walang pangalan hanggang ngayon. Ang palatak sa Maluku, at simula kailan lamang, ay kretek, ang tawag sa cigarillo o tabaco na hinaluan ng kiandi at tunog ng mga ito kapag sinindihan at hinitit.)

Nutmeg, Damit, Sago.

MAY mga puno rin ng nutmeg sa Tadore (Tidor), at ang puno ay hawig sa puno at dahon ng walnut. At kapag inaani, ang bunga ng nutmeg ay kasing laki ng mansanas (quince apple), kakulay at kahawig ang balat. Ang unang balat ng bunga ng nutmeg ay kasing kapal ng balat ng hilaw na walnut, at sa loob nito ang maluwag at manipis na balat, na tinawag na mace, pulang-pula at bumabalot sa buto, na tinawag namang nutmeg.

Ang mga bahay (sa Tidor) ay kahawig ng mga bahay sa ibang pulo-pulo, subalit hindi kasing taas mula sa lupa, at pinapaligiran nila ng mga puno ng kawayan.

Pangit ang mga babae, at hubad-hubad din gaya

sa ibang pulo, maliban sa tapis na telang ginawa mula talukap ng punong-kahoy (tree bark).

Ginawa ang mga tela sa ganitong paraan. Kinuha nila ang isang piraso ng talukap (bark) at binabad sa tubig hanggang lumambot, tapos pinapalo nila ng kahoy upang umunat nang kasing lapad at haba na kailangan nila, at tela na. Hawig sa hilaw na seda (raw silk), may mga sinu-sinulid pa kaya parang hinawi (woven) ang anyo (hechura).

Ang mga lalaki ay hubad-hubad din, at selosong-seloso sa mga asawa nila. Sinabi sa amin na ayaw nilang pumupunta kami sa kanilang kabayanan nang walang takip (ng camisa) ang mga pundillo (drawers uncovered) dahil akala daw ng mga babae nila na laging handa ang pagkalalaki namin (our member in readiness).

Sago Ganito kinukuha sa isang uri ng palmito (palm tree) ang pagkain nila. Binubunot ang mga itim na tinik at nililinis ang isang piraso ng palmito, tapos pinapalo nila hanggang madurog at maging pagkain (bread) na ginagamit lamang kung naglalayag sila sa dagat. Ang tawag nila dito ay saghu (sago).

Pagbalik Ng Hari.

MARAMING bangka ang dating nang dating, nagdadala ng clovas subalit hinihintay pa namin ang hari (ng Tidor) kaya hindi kami nakipag-kalakal maliban sa pagkain. Nagalit ang mga tao mula sa Tarenate (Ternate), akala ayaw naming makipag-kalakal sa kanila.

Sa wakas, nuong Linggo ng gabi, Noviembre 24, 1521 dumating ang hari, tumatambol ang mga kasama sa mga gong (brass drums) nang dumaan sa tabi namin. Nagpaputok kami ng maraming cañon bilang pagpugay at nang pumanhik siya sa barko, sinabi niyang darating ang maraming clovas sa susunod na 4 araw.

Nuong Lunes, nagsimulang ipadala ng hari sa amin ang 790 cathil (632 kilo) ng clovas, hindi kami siningil ng buwis na tinawag na tara. Ang tara ay sinusukat nang kulang ang timbang ng mga spices dahil araw-araw, natutuyo ang mga ito at lumiliit (at gumagaang). At dahil ito ang unang clovas na ipinasok namin sa mga barko, nagpaputok kami ng maraming cañon.

Nuong Martes, Noviembre 26, 1521, sinabi sa amin ng hari na hindi gawi ng mga hari duon na umalis sa kanilang pulo, subalit iniwan niya upang kunin ang mga clovas para sa amin dahil lamang sa pagmamahal niya sa hari ng España.

Nagmakaawa siya na bumalik kami agad sa España at magbalik nang kasama ang maraming barko (at cañon) upang ipaghiganti ang kanyang Kiandi ama na pinatay sa pulo ng Buru, tapos itinapon sa dagat.

Gawi daw duon na sa unang pag-carga ng clovas sa barko o dyong, nagdiriwang ang mga tao at nagpapakain ang hari sa isang piging para sa mga taga-barko o dyong, upang manawagan sa kanyang dios (Allah) na makarating nang ligtas ang barko o dyong sa paroroonan. Kaya nais daw niyang maghanda para sa amin. At dahil dadalaw sa kanya ang hari

ng pulo ng Bacchian (Bacan) at isang kapatid na lalaki nito. Ipinalinis na raw niya ang mga lansangan (streets).

Naghinala ang ibang kasama namin na ito ay isang pakana (treachery) dahil duon sa kinunan namin ng tubig, pinatay ang 3 Portuguese na alila ni Francisco Serrao ng mga tao na nagkubli sa gubat, at dahil din sa nakita namin ang mga indio, kinausap nang pabulong-bulong ang aming mga bihag (captives).

Alinlangan ang ibang kasama namin at sinaway ang mga nais dumalo sa handaan ng hari. Huwag daw kaming bumaba ng barko. Ipinaalaala nila ang isa pang handaan na ginanap (sa Cebu) at naging kasawian (misfortune) namin.

Pinag-usapan naming maigi at nagpasiya kami na ipasabi sa hari na dumalaw na siya sa aming barko kung maaari dahil aalis na kami at nais naming ibigay na sa kanya ang 4 bihag (captives) na ipinangako namin sa kanya, pati na ang ibang mga handog namin.

Sumumpa Sa Koran.

DUMATING agad ang hari at sinabi sa kanyang mga tauhan na pumapasok siya sa aming barko nang kasing ligtas ng pagpasok niya sa kanyang sariling bahay. Sinabi niya sa amin naman na gulat siyang aalis kami agad-agad, na inaabot ng 30 araw ang pagka-carga ng clovas sa mga barko.

Hindi raw siya umalis upang paglinlangan kami kundi upang madaliin ang pagkuha ng clovas para sa amin. Hinikayat niya kami na huwag munang umalis at marami pang balakid sa aming paglalayag. Hindi pa raw panahon upang maglakbay sa pali-paligid ng mga pulo duon, lalo na at maraming bato-bato (rocks and reefs) sa paligid ng Bandan, at maaari pa raw na makasalubong namin ang mga barko ng mga Portuguese.

Kung magpumilit kaming umalis, sabi niya, maigi pang bawain namin lahat ng ibinigay namin sa kanya nang hindi raw masabi ng kanyang mga katabing hari na tumanggap siya ng maraming handog mula sa mayamang hari ng España ngunit hindi siya nagpamigay sa kanila ng kahit na ano. Sasabihin ng mga ito, ayon sa hari, na kaya kami umalis agad ay dahil sa takot na malinlang at pagtaksilan, at masisira raw ang pangalan niya at siya ay ituturing na taksil (traitor).

Tapos, ipinakuha ng hari ang kanyang choranno (koran, biblia ng mga Muslim). Hinalikan niya ito at idinampi (touched) sa kanyang ulo nang 4 - 5 ulit habang nagdarasal, tinawag na zzambachean (subhan, sambahan), tapos hinayag niya sa lahat ng tao na sumpa niya sa ngalan ni Ala (Allah, dios ng Muslim) at sa hawak niyang choranno na siya ay magiging tapat na kaibigan ng hari ng

España panghabang panahon (forever). At may luha siya sa mga mata habang sumusumpa.

Dahil sa lahat ng sinabi niya, pangako namin sa kanya na maghihintay kami ng 15 araw pa. Tapos, inihandog namin sa kanya ang firma (tatak) at isang watawat (royal banner) ng hari ng España.

Pagkaraan ng ilang araw, nabalitaan namin na sinabi ng mga pinuno niya na dapat na pinapatay niya kami, at ikagagalak ito ng mga Portuguese kaya patatawarin nila ang mga taga-Bacchian (Batjan) na pumatay sa 7 Portuguese. Isinagot daw ng hari (Sultan Manzor) na hindi niya maaaring gawin ito sa kahit na anumang dahilan sapagkat kinikilala niya ang hari ng España, at dahil nakipagpayapa siya sa amin at sumumpa na siya sa kanyang sinasamba.

Nakaraang kabanata       Ulitin mula itaas       Tahanan ng mga kasaysayan       Lista ng mga kabanata       Susunod na kabanata